ដួងកែវនាគ

គ្រុឌជាសត្វដែលមាននៅក្នុងរឿងទេវកថា នៅក្នុងសាសនាព្រាហ្មណ៍ ក៏ដូចជានៅក្នុងពុទ្ធនិយម។ តាមរឿងដែលមាននៅក្នុងមហាភារតៈ គ្រុឌគឺត្រូវជាកូនរបស់តាបស កស្សបៈ ដែលតាបសនេះមានភរិយាពីរនាក់ គឺឈ្មោះនាង កាឌ្រុ និងនាង វិនាតា។ នាងទាំងពីរនាក់ ទោះណាត្រូវជាបងប្អូនបង្កើតនឹងគ្នា តែតែងមានចិត្តច្រណែនគ្នាជានិច្ច។ ដោយពិបាកពេក តាបសជាប្តីបានអង្វរឲ្យភរិយាទាំងពីរផ្សងទៅតាមចិត្តដែលចង់ គាត់នឹងជួយឲ្យសំរេចដូចប្រាថ្នា។ នាងវិនាតា បានផ្សងឲ្យមានកូនប្រុសពីរដ៏មានកំលាំងខ្លាំងក្លា ឯនាងកាឌ្រុផ្សងឲ្យមានកូនជាពស់នាគ១០០០។ លុះដល់ពេលញាស់ ដោយស៊ុតរបស់នាងកាឌ្រុញាស់មុន បានដូចចិត្ត ធ្វើឲ្យនាងវិនាតា អត់ទ្រាំពុំបាន ក៏ប្រញ៉ាប់បំបែកស៊ុតខ្លួនឯងអស់មួយទៅ ហើយកើតបានសត្វមួយហោះទៅឆ្ងាយបាត់ និងលេចឡើងជាអរុណ អ្នកបររាជរថព្រះអាទិត្យ។ ប៉ុន្តែកូនទី២របស់នាងវិនាតា ញាស់តាមសម្រួលបានផ្តល់កំណើតជាគ្រុឌ បានជួយរំដោះម្តាយឲ្យរួចចាកពីការនៅបម្រើនាងកាឌ្រុ និងកូននាគដ៏ច្រើននោះ ដោយការថ្នូរហោះចេញទៅរកទឹកអម្រឹតពីព្រះឥន្ទ្រ មកឲ្យពួកនាគទាំងនោះ។ នៅពេលដែលកំពុងធ្វើកិច្ចពិធីផឹកទឹកអម្រឹតនោះ ព្រះឥន្ទបានមកយកទឹកអម្រឹតទៅវិញ តែបានកំពប់ទឹកខ្លះនៅលើស្មៅ។ ដោយហេតុនេះហើយបានជាពពួកពស់ ត្រូវព្រែកអណ្តាតជាពី

ចចំពោះការរៀបចំដើម្បីសាងសង់ប្រាសាទ ដំបូងត្រូវធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវចំពោះទីតាំងនោះនូវអត្ថន័យសំខាន់នៃក្បួនសាសនា និងត្រូវសញ្ជឹងគិត ចំពោះការដែលបានកាន់កាប់នៅពេលដំបូងឡើង តាំងពីភាពដែលកើត មានឥទ្ធិពលលើសពីធម្មតា និងភាពនៃតំណាងនូវមន្ដអាគមដ៏សក្ដិសិទ្ធិទាំងឡាយ។ នោះជាការពិនិត្យទៅលើស្ថានភាពដីជាដំបូង និងប្រភេទនៃដីនោះ ហើយនិងវត្ដមាននៃរុក្ខជាតិ ទាំងឡាយដែលកំពុងដុះលូតលាស់នៅទីនោះ ដែលកិច្ចការទាំងនេះ គឺត្រូវទាក់ទងទៅនឹងការចេះគន់គូរមើលដ៏ត្រឹមត្រូវរបស់អ្នកមានចំណេះចេះដឹងដ៏ច្បាស់លាស់ ប្រៀបប្រដូចទៅនឹងបុព្វជិត ។ ប្រសិនបើមានភាពសមស្របដល់ការសាងសង់ នោះ ការសំរេចនឹងត្រូវបានទទួលយក ហើយផ្ទៃដីនោះ នឹងត្រូវធ្វើរបង និងធ្វើការសំរិតសំរាំងបន្សុទ្ធឲ្យអស់នូវភាពសៅហ្មងទាំងឡាយ ដោយធ្វើការព្រាយបាចចំណី អាហារ ជូនទៅដល់ព្រលឹងនៃអ្ម្នកថែរក្សាទាំងឡាយ ដែលកំពុងរស់នៅទីស្ថាននោះ និងដាស់តឿន បង្គាប់ឲ្យចាកចេញ ដើម្បីនឹងសុំធ្វើការសាងសង់ប្រាសាទ និងក្នុងនាមអាទិទេពភាពដែលបំរុងនឹងមកថែរក្សាប្រាសាទនោះ។ ទីតាំងនោះបន្ទាប់មកត្រូវសំអាតឲ្យរាបស្មើ និងរាស់ភ្ជួរពង្រាប។ ទេពធិតានៃដីព្រះនាមប្រឹថពី និងព្រះម៉ែនៃទេពធិតានោះ បានផ្ដល់ជានិមិត្ដរូបនូវស្បូនក្នុងរូបរាងជាថូ ឬជាភាជន

ឈឈូក ជាពពួកជលជាតិមួយប្រភេទ ដែលមានដើមស្ពោតរឹង មានបន្លាជុំវិញផ្ទៃរបស់វា ស្លឹកវាធំកំប៉ាង អាចវេចខ្ចប់បាន, ផ្កាវាមានក្លិនក្រអូប ធ្វើជាគ្រឿងដង្វាយ, ក្រអៅ និងមើមដែលកប់នៅក្នុងភក់ អាចធ្វើជាអាហារបានច្រើនយ៉ាង, ឯផ្លែវាក៏យកធ្វើជាអាហារបានច្រើនប្រភេទដែរ ជួនក៏ជាឱសថព្យាបាលផង។ ផ្កាឈូកមានច្រើនពណ៌គឺ ស, ក្រហម, ផ្កាឈូក,….។ ជាទូទៅ ខ្មែរយើងកាច់យកទៅប្រើជាគ្រឿងដង្វាយមានតែពីរពណ៌ គឺផ្កាឈូកពណ៌ស និងផ្កាឈូកពណ៌ផ្កាឈូក។ ចំណុចពិសេសរបស់ឈូក គឺជាជលជាតិដែលមានប្រយោជន៍ត្រូវបានយកមកប្រើសឹងតែទាំងអស់។ លើសពីនេះទៅទៀត ទោះជាវាដុះនៅក្នុងភក់ជ្រាំ មានក្លិនមិនប្រសើរយ៉ាងណា ក៏ផ្ការបស់វាមានក្លិនក្រអូបសាយ និងមនុស្សសត្វទាំងឡាយស្រឡាញ់ចូលចិត្តគ្រប់ៗគ្នា។ ផ្នែកខាងសាសនា ក្នុងពុទ្ធប្រវត្ដិបានបញ្ជាក់ឲ្យដឹងថា ព្រះពុទ្ធអង្គក្រោយពីប្រសូត្របានត្រឹមតែមួយថ្ងៃ ព្រះអង្គបានយាងទៅមាត់ទន្លេ ដោយគ្រាន់តែបោះជំហាន ៧ ជំហ៊ានប៉ុណ្ណោះ ខណៈនោះភាពអស្ចារ្យមួយបានកើតឡើង គឺនៅក្រោមព្រះបាទរបស់ព្រះពុទ្ធអង្គដែលបានឈានទៅនោះ គេឃើញមានផ្កាឈូកទិព្វជានិមិត្ដរូបនៃភាពបរិសុទ្ធ ដ៏ថ្លៃថ្លាបំផុត បានទ្រព្រះកាយរបស់ព្រះអង្គកុំឲ្យប៉ះទៅនឹងដី ឬធូលី ។ ឯក្នុងជំនឿសាសនាហិណ្ឌូ ផ្កាឈូកក៏មានអត្ថន័យធ

មករជាពាក្យសំស្រ្កឹត (Makara) សំដៅទៅលេីសត្វមួយប្រភេទរស់នៅក្នុងទឹកសមុទ្រ​​ ឬអារ័ក្សទឹក ដែលត្រូវបានហូរចូលមកស្រុកខ្មែរ តាមរយៈការទទួលឥទ្ធិពលពីឥណ្ឌា និងត្រូវបានថែរក្សាប្រេីប្រាស់ក្នុងសិល្បៈសំណង់សាសនាជាទូទៅ ជារៀងរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ចម្លាក់សត្វមករ ដែលមានវ័យចំណាស់ជាងគេនោះ គឺមាននៅក្នុងតំបន់វាលទំនាបនៃអាណាចក្រនគរភ្នំ។ មករ ក្នុងសិល្បៈខ្មែរដំបូង មានខ្លួនធំក្បាលខ្លីក្រមុប ធ្មេញ និងចង្កូមស្ញាញគួរសម្បេីម ជាសត្វសំយេាគរវាង ក្រពេី និងដំរី ដេាយមានប្រម៉េាយលេីកឡើង, មានស្រកាពេញខ្លួន, កន្ទុយរមូរដូចកន្ទុយសត្វក្ងោកឈ្មោល និងជើងមានក្រញ៉ាំដូចក្រញ៉ាំជើងបក្សី។ ជនជាតិខ្មែរច្រើនហៅសំដៅទៅដល់ត្រីថ្ករ ហើយច្រើនតែនិយាយថាឆ្លាមមករ។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ ត្រូវបានគេយកទៅដាក់នៅឈ្មោះខែមួយក្នុងចំណោមខែទាំង១២នៃឆ្នាំ ហៅមករៈ ឬមកររាសី ហើយប្រើប្រាស់រហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ នោះគឺខែមករា ជាខែទី១នៃឆ្នាំតាមសូរ្យ គតិ។ សត្វមករដែលកេីត មានជាដំបូងចំពោះសំណង់ប្រាសាទគឺនៅសម័យកាលនៃរចនាបថថលា្លបរិវ័ត ឬក៏អាចមុននេះ ដេាយឃេីញមានរូប ចម្លាក់មករនេះ នៅតាមចម្លាក់ផ្សេងៗទៀតនៅក្នុងសម័យនគរភ្នំនេះដែរដូចជា តាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រក៏បានបង្ហាញឲ្យដឹងថា ផ្ទះអ្នកមានស្តុកស្តម្ភ ឬផ្ទះនាមុ

បប្រាសាទខ្មែរ ជាទូទៅបែរមុខឆ្ពោះទៅទិសខាងកើត ហើយមានអ័ក្សកើត-លិច តាមគន្លងនៃដំណើរព្រះអាទិត្យ។ ទិសកើតឬហៅថាទិសបូព៌ មានអត្ថន័យថា ខាងដើម, ខាងមុខ, ដំបូង គឺទាក់ទងដោយផ្ទាល់ទៅនឹងដំណើរព្រះអាទិត្យ ដែលធ្វើឲ្យមានថ្ងៃ និងយប់, ភ្លឺ-ងងឹត,​ មើលឃើញ និងមើលមិនឃើញ, ក្តៅ-ត្រជាក់,…។ ដោយអំណាចនៃព្រះអាទិត្យ ធ្វើឲ្យធម្មជាតិប្រែប្រួល ពេលយប់ងងឹតមកដល់ រុក្ខជាតិ សត្វលោក សំរាក គ្មានសកម្មភាព ខុសផ្ទុយស្រឡះពីពេលថ្ងៃ ពិសេសគឺពេលព្រឹកព្រលឹម។ នោះគឺជាអំណាចនៃកាំរស្មីដំបូងនៃព្រះអាទិត្យ តាមរយៈការធ្វើរស្មីសំយោគ។ ការទទួលពន្លឺទីមួយ ពន្លឺដំបូងគេនេះ ហាក់ដូចជាបានចាប់កំណើតឡើងវិញ បានទទួលបន្តដំណើរការឡើងវិញ ក្រោយពីលួងលក់ក្នុងភាពងងឹតនៃស្បៃរាត្រីអន្តកាល ដែលមិនគ្រាន់សកម្មភាពនៃចលនាក្រោមបញ្ជានៃខួរក្បាលនៃការយល់ដឹងប៉ុណ្ណោះទេ​ វាគឺជាចលនានៃធម្មជាតិផ្តើមឲ្យមានភាពរុងរឿងលូតលាស់នៃរូបរាងកាយ មនុស្សសត្វ រុក្ខជាតិ។ នោះហើយគឺជាគំនិតបំណងប្រាថ្នាដែលមនុស្សចង់បានពីអាទិទេព។ នៅក្នុងគំនិតនេះ ទ្វារប្រាសាទត្រូវបានបែរទៅទិសខាងកើត ជាមួយនឹងការគិតថា ពន្លឺចែងចាងដំបូងនៃព្រះអាទិត្យ បានចូលទៅដាស់ រូបសំណាកទាំងឡាយជាតំណាងអាទិទេព ដែលដាក់តំកល់ក្នុងប្រាសាទសក្ការៈនោះ ឲ្យទទួលបានពន្