ជជាទូទៅ ប្រាង្គគឺជាសំណង់មានបន្ទប់រាងជាគូបនិងច្រកទ្វារនៅទិសខាងកើត ដែលនៅពីលើបន្ទប់នេះមានបន្តប់ឡើងនូវជាន់ថ្នាក់បន្តបន្ទាប់រាងក្រឡោ ហើយចេះតែរួមតូចទៅៗ ដែលកំណត់ថាជារចនាសម្ពន័្ធនៃដំបូល និងបានបញ្ចប់ដោយទៅទល់គ្នានឹងកំពូលរាងផ្កាឈូក។ ចំពោះសំណង់ធ្វើអំពីអ្វីក៏ដោយ ការបង្កើតដំបូលជាថ្នាក់ៗបង្រួមច្រើនថ្នាក់ គឺសំដៅទៅលើភាពខ្ពស់នៃភ្នំមេរុ ឬជានិមិត្តរូបនៃភ្នំព្រះសុមេរុទីលំនៅដ៏សុខដុមនៃព្រះអាទិទេព។ ចំនួនដំបូលតែងតែជាចំនួនសេស និងឆ្លុះបង្ហាញពីឋានៈនៃអាទិទេពលោកគង់នៅ។ កំរិតភ្នំមេរុទាបជាងគេ គឺត្រូវមានបីថ្នាក់។ ដូចនេះហើយបានជាប្រាង្គគឺជាសំណង់សំរាប់ធ្វើការគោរពបួងសួងដល់ព្រះអាទិទេពព្រហ្មញ្ញសាសនា និងក្រោយមកក៏ជាកន្លែងគោរពសក្ការៈបូជាទាំងផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនាផងដែរ។
ប្រាង្គជាធាតុមួយដ៏សំខាន់ នៅក្នុងស្ថាបត្យកម្មប្រាសាទខ្មែរ គឺជាកន្លែងដែលសម្បូរទៅដោយការរចនានិងបន្តប់បន្ថែមចម្លាក់ផ្សេងៗ។ នៅតាមជ្រុងទាំងបួនតែងមានល្បាក់សារពើសូត្រតាំងពីតួប្រាសាទរហូតទល់គ្នានឹងកកំពូល។ ចំពោះតួប្រាង្គក៏មានការវិវត្តន៍ពីទ្វារពិតមួយទ្វារបញ្ឆោតបី ទៅទ្វារពិតពីរឬទ្វារពិតទាំងបួន។ ប្រាង្គខ្លះក៏មានបន្ថែមអន្តរសាលា ខ្លះទៀតក៏មានបន្ថែមមណ្ឌបមកខាងមុខទៀត...។ ប្រាង្គពិតមែនតែមានកំពស់ខ្ពស់ប្រហែលគ្នានឹងប៉មកាលពីមុនមក តែប្រាង្គមានរូបរាងនិងតួនាទីខុសគ្នាស្រឡះពីប៉ម។ ប៉មគឺជាសំណង់ខ្ពស់ស្រឡះ មានរាងជ្រុងឬមូលឬរាងផ្សេងៗទៀត មានថ្នាក់ៗតាមតម្រូវការមើលឃើញ ត្រួតពិនិត្យ គ្រប់គ្រងស្ថានការណ៍ឬស្ថានភាពនៅខាងក្រោមជុំវិញបរិវេណ ដូចជា យាមល្បាត ការពារសត្រូវ ឬមើលទិដ្ឋភាពទូទៅនៃបរិវេណដែលអាចមើលដល់។ បច្ចុប្បន្នប៉ម ក៏ត្រូវបានបំពេញមុខងារផ្សេងៗលើសពីនេះទៀត ទៅតាមកំរិតបច្ចកទេសសាងសង់ឬបច្ចេកវិទ្យា ហើយជួនកាលក៏ជាអត្តសញ្ញាណនៃតំបន់ផងដែរ។ ដោយប្រាង្គជាសំណង់សាសនា ហើយកន្លងមកក៏ជាកន្លែងឧទ្ទិសដល់បុព្វការីជន ឬក៏ក្លាយជាកន្លែងបញ្ចុះសពព្រះមហាក្សត្រ ទើបនាសម័យក្រោយមករហូតដល់បច្ចុប្បន្នក៏មានចេតិយសាងសង់ជាលក្ខណៈប្រាង្គ ហៅថាចេតិយប្រាង្គ តួយ៉ាងដូចជាកាលពីឆ្នាំ២០១៧គស កន្លងទៅថ្មីៗនេះ ចេតិយដែលតម្កល់អដ្ឋិធាតុលោកតាព្រឹទ្ធាចារ្យ វណ្ណ ម៉ូលីវណ្ណ បិតាស្ថាបត្យករខ្មែរ ត្រូវបានកសាងឡើងដោយយកលំនាំតាមប្រាង្គនៃប្រាសាទបាគង ហើយព្រះចេតិយគន្ធបុប្ផា ក្នុងព្រះឧបោសថរតនារាមព្រះកែវមរកតនៃព្រះបរមមហារាជវាំងដែលកសាងឡើងនៅឆ្នាំ១៩៦០គស ក៏បានយកលំនាំតាមប្រាង្គប្រាសាទបន្ទាយស្រី។ សាមញ្ញណាស់ទៅទៀត ចេតិយដែលគ្រាន់តែបន្តុបប្រាង្គនៅផ្នែកដំបូលចំពីលើបន្ទប់ដាក់កោដ្ឋឬបញ្ចុះសពនៃប្រជារាស្ត្រធម្មតាក៏ត្រូវបានហៅថាជាចេតិយប្រាង្គផងដែរ។
ម្យ៉ាងទៀតផ្អែកតាមវចនានុក្រមខ្មែររបស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ប្រាង្គ សំ. ( ន. ) (< ប្រ + អង្គ) ស្តូប ឬ ប្រាសាទដែលមានកំពូលខ្ពស់ ស្ថិតនៅលើទីលានច្រើនថ្នាក់ឬមួយថ្នាក់ពីរថ្នាក់ ច្រើនតែមានរាងច្រឡោតាំងពីក្រោមរហូតដល់កកំពូល រីឯ ប៉ម (ន.) គ្រឹហាខ្ពស់ស្រឡះ មានសណ្ឋានមូលឬកាច់ជ្រុងមានជញ្ជាំងចោះជាប្រហោងៗព័ទ្ធជុំវិញ ធ្វើទុកនៅត្រង់មុមកំពែងបន្ទាយ ឬនៅទីណាមួយ សម្រាប់ពួនយាមល្បាតឃ្លាំឬលាក់ខ្លួនពួនចាំបាញ់តយុទ្ធនឹងខ្មាំងសត្រូវ : ប៉មបន្ទាយ, ប៉មព្រះរាជវាំង, ប៉មព្រះនគរ (បារ. Blockhaus) ។ ហើយបើតាមវចនានុក្រមបារាំង-ខ្មែររបស់លោក សុទ្ធ ប៉ូលីន ពាក្យ Blockhaus nm. ប្លូកូស ប៉មសំរាប់ការពារជំរុំណាមួយ រីឯ Tour nf. ប៉ម អាគារ លំនៅខ្ពស់។ ចំពោះការបកប្រែពីភាសាខ្មែរទៅបារាំងឬអង់គ្លេសវិញ ពាក្យប្រាង្គនិងប៉មគឺមានតំលៃដូចគ្នាគឺTour ឬTower។ ដូចនេះជាសរុបមក ប្រាង្គ និង ប៉ម ជានាមសព្ទពីរផ្សេងគ្នា កំណត់សំគាល់ទៅលើរូបរាង អត្ថន័យ និងតួនាទីប្រើប្រាស់នៃសំណង់នោះខុសគ្នា។
 |
| រូបភាពទី១ ប្រាង្គប្រាសាទព្រះគោ ឧទ្ទិសដល់បុព្វការីជនរបស់ព្រះបាទឥន្រ្ទវរ្ម័នទី១ |
 |
| រូបភាពទី២ ប្រាង្គប្រាសាទបាគង ជាប្រាសាទរាជ្យរបស់ព្រះបាទឥន្រ្ទវរ្ម័នទី១ |
 |
| រូបភាពទី៣ ចេតិយប្រាង្គបញ្ចុះអដ្ឋិធាតុលោកព្រឹទ្ធាចារ្យ វណ្ណ ម៉ូលីវណ្ណ បិតាស្ថាបត្យករខ្មែរ យកលំនាំតាមប្រាង្គប្រាសាទបាគង |
 |
| រូបភាពទី៤ ចេតិយប្រាង្គទម្រង់សាមញ្ញផ្សេងៗទៀត |
 |
| រូបភាពទី៥ ប៉មត្រើយខាងកើតទន្លេមេគង្គនាសម័យបារាំង |
មតិ